ΤΟ 1ο ΗΜΙΣΥ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ & ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ
Κ. Μπωντλαίρ
Η έννοια της «νεωτερικότητας» δεν είναι καθορισμένη με σαφήνεια και η ιστορία της είναι πολύπλοκη. Συνήθως με τον όρο νεωτερικότητα αναφερόμαστε στη «νέα» κατάσταση που προέκυψε ως αποτέλεσμα σημαντικών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών [….] αλλά η νεωτερικότητα είναι πιο άμεσα συνυφασμένη με την επικράτηση του κριτικού πνεύματος έναντι του θεολογικού δογματισμού κατά την περίοδο του Διαφωτισμού, με την αντικατάσταση της ιεραρχικής κοινωνικής οργάνωσης από δημοκρατικές δομές, η οποία ακολουθεί τη Γαλλική Επανάσταση και, τέλος, με τη εκβιομηχάνιση και την αστικοποίηση.
Η νεωτερικότητα έχει πολλαπλές πολιτισμικές εκφάνσεις. Ωστόσο την περίοδο 1890-1920 συστηματοποιούνται και αποκρυσταλλώνονται τα χαρακτηριστικά μιας σαφώς νέας αισθητικής. Οι πολύμορφες εκφράσεις αυτής της νέας αισθητικής αποδίδονται συνήθως με τον γενικότερο όρο μοντερνισμός. Υπάρχει ασυμφωνία τόσο ως προς τα χρονικά όρια όσο και ως προς τα περιεχόμενα του μοντερνισμού, τα οποία παραμένουν ρευστά. Πολλοί κριτικοί στη χώρα μας προτιμούν τον όρο νεωτερική λογοτεχνία.
Αρ. Ρεμπώ
Γενικά θεωρείται ότι τη νέα αισθητική προαναγγέλλει στο χώρο της λογοτεχνίας η ποίηση του Κ. Μπωντλαίρ, ενώ βασικά στοιχεία της συναντάμε στην ποίηση του Ρεμπώ και του Μαλλαρμέ, καθώς και σε έργα του αισθητισμού και της παρακμής: η απόρριψη των κανόνων της αστικής κοινωνίας και της ρεαλιστικής τέχνης, η πλήρης καταξίωση του καλλιτέχνη και η έμφαση στην αυτοτέλεια της τέχνης(που στο έργο των συμβολιστών καταλλήγει στην απολυτοποίηση του ποιητικού λόγου), προδιαγράφουν ή, κατά τη γνώμη πολλών κριτικών, ανήκουν στο ανατρεπτικό ρεύμα του μοντερνισμού. [….] η έλλειψη στεγανών στα λογοτεχνικά δρώμενα εξηγεί την σύνδεση ε τον ρομαντισμό [….] Ουσιαστικά ο μοντερνισμός είναι η έσχατη υπόσταση του ρομαντισμού.
Η πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα και ως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γνωστή και ως belle époque, φέρνει μια αίσθηση κεφιού, ρώμης και ευμάρειας που συχνά επισκιάζει το απαισιόδοξο πνεύμα του τέλους του αιώνα και της πολιτιστικής παρακμής.
Η λογοτεχνία χαρακτηρίζεται, ως ένα βαθμό, από γόνιμες μεταμορφώσεις προηγούμενων ρευμάτων. Πρίν, αλλά
Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω
και μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ρεαλισμός είναι παρών στα «μυθιστορήματα εποχής», τα οποία φιλοτεχνούν μέσα από την ζωή πολυάριθμων χαρακτήρων την εικόνα μιας εποχής ή την πορεία μιας κοινωνικής τάξης. Πολλά απ’ αυτά είναι γνωστά ως «μυθιστορήματα ποταμοί» λόγω του μήκους τους. Στο θέατρο του Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω και τη σαρκαστική πεζογραφία του Άντους Χάξλεϋ, ο ρεαλισμός τροφοδοτεί την κριτική της σύγχρονης κοινωνίας και πολιτικής. Σε αντιπολεμικά μυθιστορήματα όπως, Ο καλός στρατιώτης Σβέικ του Γιάροσλαβ Χάσεκ και Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, καταγγέλεται ο παραλογισμός του πολέμου και οι συνέπειες για τους επιζώντες. [….]
Πέρα από τις αναθεωρήσεις των προηγούμενων τάσεων, στα χρόνια που προηγούνται του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου πολλαπλασιάζονται οι ενδείξεις ρήξης με την προγενέστερη σκέψη και λογοτεχνία. […] Η εξέλιξη της επιστήμης (Θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν & κβαντική θεωρία του Πλανκ) κατάφερε το δυνατότερο πλήγμα στην πεποίθηση ότι ο φυσικός κόσμος μπορεί να αναλυθεί λογικά. [….]
Η ρήξη με το παρελθόν θα εκδηλωθεί μέσα από την αισθητική του μοντερνισμού, η οποία σηματοδοτεί την απομάκρυνση από την παράδοση, τη λογική, την αντικειμενική πραγματικότητα, την αποδεκτή ομορφιά και δηλώνει θαυμασμό για το πρωτογενές, το αυθόρμητο, το άμεσο. [….]
Πωλ Βαλερύ
Κ.Π Καβάφης
Τη μετάβαση στον μοντερνισμό διαγράφει η ποίηση του Πωλ Βαλερύ, του Κ.Π Καβάφη, του Φερνάντο Πεσσόα, και του Γκιγιώμ Απολλιναίρ. Το μελαγχολικό ύφος, η υποβολή και η μουσικότητα που καλλιέργησε ο συμβολισμός, εξακολουθούν να προσδιορίζουν την ποιητική ευαισθησία μέχρι τη δεκαετία του 20.[….]
Ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και κριτικός ο Απολλιναίρ θεωρείται πρωτεργάτης των ριζοσπαστικών λογοτεχνικών κινημάτων που εμφανίζονται τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Οι συλλογές του Αλκοόλ και Καλλιγραφήματα στοχεύουν στην έκπληξη με τη χρήση ανοίκειων λεκτικών συσχετισμών και την εφαρμογή δραστικών αλλαγών στην στίξη, τον ρυθμό και το μέτρο των ποιημάτων.
Φερνάντο Πεσσόα
Τόμας Στερν Έλιοτ
ΤΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ
1. Βασικό θέμα της λογοτεχνίας του μοντερνισμού είναι η αστάθεια της ταυτότητας του ανθρώπινου υποκειμένου και η διάσπαση της προσωπικότητας του. Στα έργα του Κάφκα και του Πιραντέλλο, το άτομο βρίσκεται σε κατάσταση εσωτερικής σύγκρουσης, όπου το συνειδητό παλεύει ενάντια στις δυνάμεις του ασυνείδητου ή, άλλοτε η λογική του αντικρούεται από τον παραλογισμό του εξωτερικού κόσμου. Σε άλλες περιπτώσεις όπως στην Έρημη χώρα του Τ.Σ Έλιοτ,η ταυτότητα του ιστορικού υποκειμένου καταργείται και τη θέση της παίρνει μια σειρά χαρακτήρων που συναιρούνται σ’ ένα ρόλο.
2. Ο χρόνος και η σχέση του με την υποκειμενικότητα γίνονται αντικείμενο διερεύνησης και έντονου ενδιαφέροντος. Το μυθιστόρημα του Μάρσελ Προυστ Αναζητώντας το χαμένο χρόνο αναδεικνύει μια νέα πρόσληψη του χρόνου ως βιωματικού γεγονότος: στη συνείδηση του αφηγητή το παρόν συναιρείται με την ανάμνηση του παρελθόντος και, εμμέσως, με την ενόραση του μέλλοντος.
Άγαλμα του Τζ. Τζόϋς στο Δουβλίνο
3. Ο εσωτερικός μονόλογος αποτελεί κατεξοχήν μοντερνιστική τεχνική, που επιτρέπει σε συγγραφείς, όπως ο Τζόυς και η Γουλφ να παρακολουθήσουν τη συνεχή κίνηση του ψυχικού
Βιρτζίνια Γουλφ
βίου, δηλαδή να αποτυπώσουν τη «ροή της συνείδησης» του ανθρώπινου υποκειμένου.
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ
Αποτελεί μια εποχή όπου κοσμοπολιτισμός και πνευματικές ζυμώσεις πάνε ταίρι ταίρι. Γεγονότα όπως ο Μεγάλος πόλεμος και η Ρώσικη Επανάσταση σημαδεύουν βαθιά την ευρωπαϊκή λογοτεχνία, η οποία περνάει από την επανεύρεση του κλασικισμού στον μοντερνισμό και ακόμα στην πρωτοπορία.
ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ & ΣΥΝΕΧΕΙΕΣ
Ο 20ος αι. γυρίζει την πλάτη του στον θετικισμό, αλλά όχι γενικά στο παρελθόν.. Οι χώροι του συμβολισμού, του κλασικισμού και του ρομαντισμού γίνοναι αντικείμενο νέων εξερευνήσεων.
Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ
Στην ιστορία των ιδεών διαφαίνεται η βούληση να περιοριστεί η επιβολή της επιστημονικής μεθόδου και του εμπειρισμού , κάτι που είχε διαφανεί και από τον συμβολισμό.
• Γερμανία: Βίλχεμ Ντίτλεϋ τονίζει ότι οι μέθοδοι των φυσικών επιστημών δεν είναι εφαρμόσιμες στις επιστήμες του ανθρώπου, όπου η διαίσθηση και η συμπάθεια παίζουν το δικό τους ρόλο.
• Γαλλία & Ιταλία: Φερντινάν Μπρυνετιέρ ασπάζεται τον καθολικισμό, ο Μώρις Μπαρρές και ο Πωλ Μπρουζέ- Μπενεντέτο Κρότσε και Τζιοβάνι Τζεντίλε, εξεγείρονται ενάντια στις καταχρήσεις του θετικισμού.
• Κριγκέρωρ & Ντοστογιέφσκι: ο στοχασμός τους εμπλουτίζει τα ευρωπαϊκά γράμματα, με την έλξη για την ά-λογη πλευρά της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
• Σοπενχάουερ-πεσιμισμός, Νίτσε-ζωική ορμή, Μπερξόν-θεωρίες για τη μνήμη και τον υποκειμενικό κόσμο διευρύνουν πεδίο διερεύνησης λογοτεχνίας.
• Φρόυντ-ψυχανάλυση, Γουίλιαμ Τζαίημς-«ροή της συνείδησης», δηλαδή της υποκειμενικότητας στη σύλληψη της πραγματικότητας, μεταμορφώνουν το ψυχολογικό μυθιστόρημα.
• Χούσσερλ-φαινομενολογία, τονίζει τα αρχέγονα δεδομένα της εμπειρίας και την προθετικότητα.
• Πολλοί συγγραφείς εξαίρουν τις δυνάμεις της ζωής, ανακαλύπτουν ξανά τη δύναμη της επιθυμίας, του ενστίκτου
N. Καζαντζάκης
και της σεξουαλικότητας- Ζιντ, Ντέμελ, Ντ’ Αννούντσιο, Καζαντζάκης, Λώρενς.
• Η εσωτερική ζωή είναι επίσης ένα αίτημα του Πωλ Μπουρζέ, του Λέων Μλουά και του Σαρλ Πεγκύ.
• Έξαρση εθνικών και πατριωτικών ιδεών.
• Ιταλία: Ο ουμανισμός του Μπενεντέτο Κρότσε αντιπαρατίθεται στον εθνικισμό του Ντ’Αννούντσιο και ορίζει την τέχνη ως μορφή γνώσης, που στηρίζεται στη διαίσθηση και είναι στραμένη στο ατομικό στοιχείο.
Ανατόλ Φρανς
• Γαλλία: Οικουμενική σκέψη, φιλειρηνισμός και ανεκτικότητα του Ανατόλ Φρανς, ενάντια στον εθνικισμό και την εκλησιαστική οπτική των Μπαρρές και Μωράς.
• Αντρέ Ζιντ: κριτική επανεξέταση των συμβατικών ηθικών αξιών, εγωτισμός, λατρεία του νεοτερισμού.
ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΣΗΜΑΔΕΥΟΥΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου αι.
1. Ο χώρος & ο χρόνος αναγνωρίζονται ως έννοιες υποκειμενικές.
2. Καταλληλότερος τρόπος για τη σύλληψη της ουσίας της ζωής θεωρείται η διαίσθηση κι όχι η εμπειρική γνώση.
3. Τονίζεται η δύναμη της σεξουαλικής επιθυμίας στη συμπεριφορά του ατόμου και της ομάδας.
Η Πρωτοπορία (“Avant Garde”)
Η εικονοκλαστική ενέργεια του νέου πνεύματος εκδηλώνεται μέσα από τις δραστηριότητες καινοτόμων καλλιτεχνικών ομάδων, οι οποίες απορρίπτουν την ιδέα της υψηλής τέχνης και εξεγείρονται εναντίον της αστικής κοινωνίας και του υλισμού της. Σκοπός της εξέγερσής τους είναι η διάλυση της δεδομένης πραγματικότητας και η επανάκτηση μιας αυθεντικότητας χαμένης από τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Τα συνήθως βραχύβια, λογοτεχνικά και εικαστικά κινήματα που ιδρύουν, συναποτελούν τη λεγόμενη «πρωτοπορία».
Βαν Γκογκ
ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ: εκδηλώνεται στο τέλος του 19ου αιώνα, αρχικά με τη ζωγραφική του Βαν Γκογκ και του Έντβαρντ Μυνχ. Η λογοτεχνία και το θέατρο αναπτύσσονται στο γερμανόφωνο κυρίως χώρο. Προσδοκούν την κατάρρευση του πολιτισμού και την ουτοπία μιας επερχόμενης αναγέννησης. Ειδικότερα ποιητές, όπως οι Γερμανοί Γκότφριντ Μπεν, Γκέοργκ Χάυμ, Έλζε Λάσκερ-Σύλερ ή ο Τσέχος Φραντς Βέρφελ, αναζητούν τις πρωταρχικές αρχές της ύπαρξης. Ο εκστατικός λυρισμός τους κυριαρχείται από μια γλώσσα υπερβολική σχεδόν προφητική.
ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: Τον χαρακτηρίζουν επίσης, το όραμα του μέλλοντος και η έμφαση στο αρχέγονο. Το φουτουριστικό κίνημα αναζητεί νέους εκφραστικούς τρόπους για να αποδώσει τις αξίες, την ταχύτητα και το δυναμισμό της εποχής που αρχίζει. Τα μανιφέστα του Φίλιππο Τομμάζο Μαρινέτι ανάμεσα σε 1909 και 1914 κυρήττουν τη φουτουριστική «τυπογραφική επανάσταση»: η σύνταξη κατακερματίζεται, οι κανόνες στίξης και σελιδοποίησης καταργούνται, τα γράμματα αντιστρέφονται ώστε να απαλειφθεί η διάκριση ανάμεσα στο κείμενο ως σημειολογική ενότητα και ως έργο τέχνης. Η δύναμη των ήχων δονεί την ποίηση των Ρώσων Φουτουριστών Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι και Βελιμίρ Χλέμπνικωφ. Η παραφωνία και η γραμμική ανορθοδοξία των στίχων του Μαγιακόφσκι τονώνει το ρωμαλέο λυρισμό του ποιητή, που έγινε κήρυκας της μπολσεβίκικης επανάστασης.
ΝΤΑΝΤΑ: Δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην ανανεωτική δύναμη του παράλογου, γι’ αυτό και υιοθετεί ένα όνομα που δε σημαίνει τίποτα. Ο Τριστάν Τζαρά, ο Ρίχαρντ Χόλζενμπεκ, ο Χούγκο Μπαλ και ο Χανς Αρπ, αρνούνται κάθε μορφή έλλογης οργάνωσης και επιτίθενται με θυμό, αηδία και σκατολογικές εκφράσεις στο κατεστημένο. Στην ποίησή τους, η ηχητικά και σημασιολογικά συνεύρεση λέξεων ανατρέπει την καθιερωμένη οργάνωση του λόγου για να την αντικαταστήσει με την αισθητική του τυχαίου ή, σε πιο ακραίες περιπτώσεις με τη μηδενιστική αναρχία.
ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: Η γαλλική ομάδα συγκροτείται από τον Αντρέ Μπρετόν και διαλύεται λίγο μετά το 1930.
Αν. Μπρετόν
Στόχος της είναι «η ολοκληρωτική απελευθέρωση του πνεύματος» από τον ορθολογισμό που θεωρείται υπεύθυνος για την παρακμή του ευρωπαϊκού πολιτισμού και τη φρίκη του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου. Η επαναστατική τους ιδεολογία τους στρέφει προς τον κομμουνισμό, αλλά στην πορεία πολλοί υπερρεαλιστές θα έρθουν σε ρήξη με την άκαμπτη πρακτική του σταλινισμού.
Ο υπερρεαλισμός αφομοιώνει φουτουριστικά και νταταϊστικά στοιχεία και επηρεάζεται από τη φροϋδική ανάλυση των ονείρων ως μεταφορικών παραστάσεων του ανθρώπινου ασυνείδητου. Σύμφωνα με το πρώτο μανιφέστο του Μπρετόν (1924), ο υπερρεαλισμός επιζητεί να συνδέσει το συνειδητό με το ασυνείδητο τόσο στενά ώστε φαντασία και καθημερινή πραγματικότητα να συνενωθούν σε μια «απόλυτη πραγματικότητα, μια υπερπραγματικότητα». Στα έντονα ερωτικά και ονειρικά έργα τους ο Μπρετόν, ο Λουί
Λουί Αραγκόν
Αραγκόν, ο Πωλ Ελυάρ και άλλοι υπερρεαλιστές εφαρμόζουν την «αυτόματη γραφή»: η αυθόρμητη ανάδυση εικόνων και η συνειρμική αλληλουχία τους αποκαλύπτουν απωθημένες όψεις της ζωής και δημιουργούν ένα άλλο είδος συνοχής συμφυούς με το άλογο. [….] η τέχνη… μέσο για την αποκάλυψη του ψυχισμού του καλλιτέχνη. Στην πειραματική δραματουργία του ο Αντονέν Αρτώ καταργεί τη διάκριση μεταξύ θεάτρου και «δρόμου». Ηθοποιοί και κοινό συμμετέχουν από κοινού σ’ ένα δρώμενο που εκθέτει με «απάνθρωπο» ρόπο τις μύχιες επιθυμίες και τις φοβίες τους.
ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ: Αντίθετα απ’ τον υπερρεαλισμό δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην αυστηρή μορφή. Το κίνημα ξεκινάει από τη Ρωσία με τις γεωμετρικές, μηχανιστικές κατασκευές του Βλαντιμίρ Τάτλιν που ανατρέπουν τα δεδομένα της ακαδημαϊκής γλυπτικής και ανταποκρίνονται στο βιομηχανικό πολιτισμό. Στη λογοτεχνία μεταφέρεται με το πρόγραμμα του Κορνέλι Ζελίνσκι σύμφωνα με το οποίο ο ποιητής οργανώνει το υλικό του με μαθηματικές αρχές. Η ποίηση μετατρέπεται συχνά σε γραμμική παράσταση και καταλήγει σε οπτική τέχνη.
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ & ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ
Ο όρος «πρωτοπορία» αναφέρεται σε μια σειρά ριζοσπαστικών νεωτερικών λογοτεχνικών και εικαστικών τάσεων που εκδηλώνονται στις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Οι τάσεις δεν είναι ενιαίες και ομοιογενείς, ούτε συνιστούν ένα κίνημα. Ωστόσο τους δημιουργούς τους κινητοποιεί η βούληση να αποδομήσουν την πραγματικότητα και να απελευθερώσουν τον άνθρωπο και την τέχνη από τις συμβάσεις του πολιτισμού. Απορρίπτουν τη λογική και συχνά ανατρέπουν την καθιερωμένη σύνδεση λέξεων με το αντικείμενο αναφοράς τους. Άλλα χαρακτηριστικά: τυπογραφικά παιχνίδια, επινόηση ηχητικής γλώσσας, κατάργηση συντακτικής δομής του λόγου, συνειρμική σύνδεση εικόνων, αφαιρετική και κάποτε ερμητική έκφραση.
ΠΟΙΗΣΗ
Η πρωτοπορία οδήγησε σε μια ρηξικεύλευθη άρνηση της παράδοσης, ωστόσο ο μοντερνισμός περιλαμβάνει και ηπιότερες μορφές έκφρασης. Οι γνωστότεροι δημιουργοί του δεν αποβάλλουν την εθνική τους λογοτεχνική παράδοση αλλά την ανανεώνουν καλλιεργώντας συστηματικά τον ελεύθερο στίχο και την πλουτίζουν απορροφώντας τη ζωτική ενέργεια της πρωτοπορίας. Ο Τόμας Στερν Έλιοτ υποστηρίζει ότι για τη δημιουργία μιας αυθεντικής γραφής ο σύγχρονος συγγραφέας πρέπει να βρίσκεται να βρίσκεται σε επικοινωνία με το λογοτεχνικό παρελθόν και να το αντιμετωπίζει ως ζωντανό.
Ο ίδιος ο Έλιοτ στα πρώτα του έργα όπως το Το ερωτικό τραγούδι του Τζ. Άλφρεντ Προύφοκ, επηρεάζεται από την τολμηρή εικονοποιία και τη μελαγχολική ειρωνία των Γάλλων συμβολιστών. Στην Έρημη Χώρα, την αντιπροσωπευτικότερη σύνθεση του μοντερνισμού, το στοιχείο ανατροπής εμπεριέχεται στο μυθικο-θρησκευτικό πλαίσιο που δημιουργεί ο Έλιοτ με τον συμφυρμό αρχέτυπων συμβόλων, πολύγλωσσων παραθεμάτων και υπαινιγμών σε προγενέστερα κείμενα. [….] Το ποίημα εκφράζει με δραματική ένταση τα αισθήματα απογοήτευσης, αήδιας και πνευματικής στειρότητας, που κυριαρχούν στη Δυτική Ευρώπη μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, καθώς και την απελπισμένη αναζήτηση μιας λυτρωτικής ανάτασης.
Πνευματική είναι και η αναζήτηση του Γοιυίλιαμ Μπάτλερ Γέητς στα χρόνια μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Τα πρώτα ποιήματα του Ιρλανδού ποιητή αντλούν θέματα από μυστικιστικές παραδόσεις και από την κέλτικη μυθολογία. Η φωνή του πάλλεται από τόνους λυρικής μεγαλοπρέπειας και νοσταλγίας για την απλότητα και την ομορφιά του εθνικού παρελθόντος. Στα μεταγενέστερα ποιήματα ο στίχος είναι πιο στοχαστικός.
Ο γερμανόφωνος ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε εκφράζει μια υπαρξιακή αγωνία και διέπεται από μια
Ράινερ Μαρία Ρίλκε
αναζήτηση μιας αισθητικής πλήρωσης που λυτρώνει από τον φόβο της ψυχικής αποσύνθεσης. Κάτω από την επιρροή του συμβολισμού, ο λυρισμός του γίνεται ερμητικός και το μελωδικό του ύφος αφαιρετικό.
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Στην πεζογραφία εγκαινιάζονται νεωτερισμοί όπως: απόρριψη της ευθύγραμμης αφήγησης, της αιτιακής αλληλουχίας και της παραδοσιακής ψυχολογίας.
Μάρσελ Προυστ
Ο Μάρσελ Προυστ εισάγει στο πολύτομο μυθιστόρημα του Αναζητώντας το χαμένο χρόνο την έννοια του χρόνου ως βιωματικού γεγονότος, την οποία αντλεί σε σημαντικό βαθμό από την φιλοσοφία του Μπερξόν. Βασικό ρόλο στη λειτουργία του υποκειμενικού χρόνου παίζει η ακούσια συγκινησιακή μνήμη. Με αφορμή τυχαία περιστατικά –όπως η γεύση μιας γουλιάς τασγιού με ψίχουλα από μαντλέν- αναδύεται απροσδόκητα ένας ολόκληρος κόσμος εμπειριών, που συνδέονται με την προσωπική εμπειρία ενηλικίωσης και της ψυχολογικής ωρίμανσης του αφηγητή, αλλά και τη ζωή μιας τάξης και μιας εποχής. Οι απρόβλεπτες διαδρομές του αφηγητή καθορίζουν την αρχιτεκτονική του μυθιστορήματος. Η ανάσύνθεση του παρελθόντοςδεν ακολουθεί μια γραμμική πλοκή αλλά στηρίζεται στη διαπλοκή θεμάτων[….]
Ο Ιταλός Ίταλο Σβέβο, στο μυθιστόρημα Η συνείδηση του Ζήνωνα, ο ήρωας αποκαλύπτει καθώς εξομολογείται στον ψυχαναλυτή του, την απατηλή λειτουργία μιας μνήμης που τακτοποιεί τις αλήθειες και τις ψευδαισθήσεις του παρελθόντος με βάση τις ανάγκες του παρόντος.
Ο Γερμανός Τόμας Μαν στο Μαγικό βουνό, βάζει τον ήρωα να επισκέπτεται τον σαγηνευτικό κόσμο ενός σανατορίου. Οι σκόρπιες αναμνήσεις αριστοκρατών και μεγαλοαστών ασθενών, καθώς και οι στοχασμοί του αφηγητή πάνω στη ζωή, την αρρώστια και τον θάνατο ανασυνθέτουν την αρρώστια μιας εποχής πνευματικής παράλυσης, όπου βαραίνει η αίσθηση του μεταφυσικού κενού.
Ο Ιρλανδός Τζ Τζόϋς στον Οδυσσέα, περιγράφει σε όλη την πληθώρα των λεπτομερειών της τη ζωή μιας ημέρας στο Δουβλίνο. Μέσω της χρήσης του εσωτερικού μονολόγου, ο Τζόϋς μεταδίδει αποσπασματικές εντυπώσεις, τις ανολωκλήρωτες συζητήσεις, τους προσωρινούς δισταγμούς, τις ανησυχίες και τις μύχιες ορμές τριών προσώπων, που περιπλανώνται στην πόλη. Κοινό και των τριών συγγραφέων είναι η διερεύνηση θεμάτων όπως η μνήμη, η συνείδηση και ο χρόνος.
Ο Αντρέ Ζιντ και η Βιρτζίνια Γουλφ, επίσης εγκαταλείπουν την παραδοσιακή έννοια της πλοκής. Ο πρώτος καταργεί την συνεχή αφήγηση εφαρμόζοντας μια τεχνική συνεχών αντικατοπτρισμών, όπου η μια ιστορία αντανακλά την άλλη. Τα ίδια γεγονότα και θέματα παρουσιάζονται ταυτόχρονα από πολλές διαφορετικές προοπτικές, ώστε η πραγματικότητα εμφανίζεται ως απολύτως σχετική. Η χρήση της τεχνικής του αποκορυφώνεται στο μυθιστόρημα Οι Κιβδηλοποιοί.
Η Γουλφ, εξοικειωμένη με το παράδειγμα του Προυστ και του Τζόυς, θεωρεί πως η ταυτότητα του σύγχρονου υποκειμένου είναι ακαθόριστη, αφού το ασυνείδητο εισδύει στο συνειδητό και διαπλέκεται συνεχώς μαζί του. Στα μυθιστορήματά της Η κυρία Ντάλλογουαίυ, Στο φάρο, Τα κύματα η Γουλφ προσπαθεί να αποδώσει τη «ροή της συνείδησης» με μια λυρική γραφή που ακολουθεί τις σκέψεις, τις επιθυμίες, τις λεπτές ψυχολογικές διακυμάνσεις των χαρακτήρων. Εδώ οι ασήμαντες λεπτομέρειες αποκτούν συμβολικό βάρος καθώς ενεργοποιούν συναισθηματικές αντιδράσεις. Ο χρόνος βιώνεται ως ακολουθία στιγμών αλλά και ως πέρασμα αιώνων.
Ο ΕΦΙΑΛΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΦΡΑΝΣ ΚΑΦΚΑ
Η νεωτερική πεποίθηση ότι το υποκειμενικό εγώ έχει πολλαπλές, πολύπλοκες και αντιφατικές πλευρές, που κατακερματίζουν την ταυτότητά του, αναπτύσσεται προς μια δυσοίωνη κατεύθυνση στο έργο του Φ. Κάφκα.[….]
ΦΡΑΝΣ ΚΑΦΚΑ
Οι χαρακτήρες του Κάφκα κινούνται σ’ έναν κόσμο κλειστό, σκληρό και παράλογο. Πρόκειται για πρόσωπα υποταγμένα, χωρίς καθορισμένη ταυτότητα και συχνά χωρίς όνομα, τα οποία εξορισμένα σ’ ένα λαβύρινθο, παελύουν μάταια ενάντια σε εξουσιαστικές δυνάμεις ή αναζητούν την επιδοκιμασία τους.[….] οι εναγώνιες προσπάθειες των ηρώων του Κάφκα να επιβιώσουν με το αλλόκοτο καταλλήγουν στη συντριβή τους.. Στον εφιαλτικό κόσμο του Κάφκα το άτομο δεν έχει κανενός είδους νόημα ή σημάδι κατανόησης που θα μπορούσε να το απαλλάξει από μια αφόρητη επίγνωση προσωπικής απαξίας. [….] μέσω υπαινιγμών, παραβολών και αποσιωπήσεων, η καφκική πεζογραφία είναι ανοιχτή σε διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις.
Η διαφάνεια και η λεπτομερειακή ακρίβεια της γλώσσας επιτείνει το ρεαλισμό της παραίσθησης σε σημείο που προκαλεί τρόμο. Το παράλογο συγκροτεί ένα νέο σύστημα αξιών, που καθορίζει την ύπαρξη και δικαιολογεί την ανάγνωση της πεζογραφίας του Κάφκα ως προφητικής κριτικής ενάντια στην ολοκληρωτική εμπειρία[….] Οι λέξεις λιτές, σχεδόν ξηρές [….] η αποξένωση των λέξεων από το σύνηθες νόημά τους οξύνει την αίσθηση ότι η ουσιαστική σημασία διαφεύγει από την έκφραση, ότι λανθάνει στη σιωπή. Η καφκική γραφή οδηγεί, για μια ακόμη φορά στη μοντερνιστική διαπίστωση ότι ο λόγος αδυνατεί να εκφράσει τις έννοιες που εμπίπτουν ή περιέχονται στη συνείδηση του υποκειμένου.
ΘΕΑΤΡΟ
Η ανανέωση του θεάτρου αρχίζει από τα τέλη του 19ου αιώνα με τη γονιμοποίηση μιας λαϊκής αισθητικής. Οι νεωτερικοί θεατρικοί συγγραφείς και σκηνοθέτες προσφεύγουν σε μορφές θεάματος, όπως το τσίρκο, οι μαριονέτες, το μιούζικ χολ. Τα στοιχεία που εκμεταλλεύονται είναι το γέλιο και οι ακροβασίες του τσίρκου, η σάτιρα του καρναβαλιού, η μουσική ποικιλία, οι γρήγορες εναλλαγές και οι ρυθμοί τζαζ του μιούζικ χολ.
Ο Ρώσος σκηνοθέτης Μέγιερχολντ απορρίπτει το παραδοσιακό και το ψυχολογιό θέατρο για να υποστηρίξει τη σημασία της χειρονομίας και της σωματικής κίνησης. Η φιγούρα που αναζωογονεί τη νέα σκηνή είναι ο γελωτοποιός, ο ευλύγιστος κλόουν, που αποθεώνεται στον κινηματογράφο από τον Σαρλώ.Ο Μέγιεχόρντ εξαίρει επιπλέον το γκροτέσκο, δηλαδή τη συγκρουσιακή σύζευξη ανόμοιων στοιχείων, η οποία μπορεί να εκφράσει την πολυπλοκότητας της νέας σχολής. Ο Μαρινέττιεπιστρατεύει το μπουρλέσκο, δηλαδή τοστοιχείο της γελοιοποίησης, για να καταργήσει τους νόμους της κλασικής τέχνης στο όνομα του παραλόγου. Τα νέα θεατρικά θεάματα είναι παραστάσεις ελεύθερου χορού χωρίς κείμενα (Μπλαιζ Σανταρ, Ζαν Κοκτώ)[….], υβρίδια από μηχανικά μπαλέτα, μουσικά κομμάτια ή κωμικά νούμερα (Νίκολας φόρεγγερ) ή παρωδίες κλασικών έργων (Αιζενστάιν).
Η μοντερνιστική σύλληψη του υποκειμένου ως θραυσμένου και ηθικά διχασμένου διέπει την ώριμη
Προτομή του Πιραντέλλο
πεζογραφία του Λουίζι Πιραντέλλο. Μέσα από συνηθισμένους, συχνά θλιβερούς, χαρακτήρες, ο συγγραφέας διερευνά τις αντινομίες της ανθρώπινης ύπαρξης και συλλογίζεται με πικρό χιούμορ τη σχετικότητα της λογικής, της ηθικής και της αλήθειας. Στο Ερρίκος ο 4ος, ο Πιραντέλλο αναζητά μια μορφή ικανή να εκφράσει την πολλαπλή προσωπικότητα του ανθρώπου, τη σύγχυσή του ανάμεσα στο αντικειμενικό και το υποκειμενικό, την ματαιόδοξη ανάγκη του για την εξαπάτηση των άλλων αλλά και του εαυτού του. Το θέμα είναι ο ασαφή διαχωρισμός μεταξύ λογικής και τρέλας.[….]
Το πιο γνωστό έργο του, Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα, διαδραματίζεται στον οριακό χώρο μεταξύ ψευδαίσθησης και πραγματικότητας, σκηνής και ακροατηρίου. Ο Πιραντέλλο δημιουργεί το θέατρο μέσα στο θέατρο [….] Στόχος του έργου είναι να ανατρέψει την παγιωμένη διάκριση μεταξύ θεατρική και εξωτερικής πραγματικότητας και να παρουσιάσει ενεργά την διαδικασία δημιουργίας και ερμηνείας χαρακτήρων.
Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΒΙΑΙΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ
Η Ευρώπη βγήκε μεταμορφωμένη από τον Μεγάλο Πόλεμο, με περισσότερους από 18.000.000 νεκρούς και 4 αυτοκρατορίες διαλυμένες. Οι γυναίκες βγαίνουν στην παραγωγή. Ενώ έρεται η εμπιστοσύνη στον αστικό φιλευλευθερισμο καιτις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες.
Στη λογοτεχνία, επικρατεί μέχρι τις αρχές της εκαετίας του 30, μια διάθεση για πειραματισμό και δημιουργική ανατροπή της παράδοσης. Επιπλέον το όραμα του σοσιαλισμού συνεπήρε πολλούς διανοούμενους.
Ο Β’ Παγκόσμιος ποόλεμος επικυρώνει την αποτυχία του φασισμού αλλά δεν κατήργησε την ιδεολογική πόλωση. Δυτική δημοκρατία και κομμουνισμός συνυπήρχαν βμέχρι τη δεκαετία του 80.
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ (ΣΤΡΑΤΕΥΜΕΝΗ ΤΕΧΝΗ)
Στις δεκαετίες που ακολουθούν τον Μεγάλο Πόλεμο…. η επικράτηση της λογικής του συλλογικου συμφέροντος έναντι των ατομικών αναγκών καλλιεργούν σε πολλούς διανοούμενους ένα έντονο αίσθημα απαισιοδοξίας και παραίτησης. Τα λεγόμενα «μυθιστορήματα εποχής»» των δεκαετιών 20 & 30, περιγράφουν τη μετάβαση από τη σταθερότητα και την ασφάλεια του προπολεμικού κόσμου, στο χάος, την ανασφάλεια και την κοινωνική ανακατάταξη που έφερε η νέα τάξη πραγμάτων.
Το κλίμα ιδεολογικής πόλωσης επηρεάζει δραστικά τον ιδεολογικό προσανατολισμό πολλών συγγραφέων, οι οποίοι προβάλουν στα έργα του μαρξιστικές ή συντηρητικές θέσεις, συχνά στρατεύονται υπέρ του φασισμού ή του σοσιαλισμού και άλλοι κατά του ολοκληρωτισμού. [….]
Ο ισπανικός εμφύλιος έδωσε το έναυσμα για μια σταυροφορία υπέρ των δημοκρατικών αρχών: συγγραφείς με φιλελεύθερη ή σοσιαλιστική οπτική όπως ο Αντρέ Μαρλώ, και ο Άγγλος ποιητής Ουίσταν Χιού Ώντεν διακυρήσσουν την ηθική υποχρέωση του ατόμου να εργαστεί εναντίον του φασισμού. Άλλοι, όπως ο Ινάτσι Σιλόνε, εξετάζουν την αντιπαράθεση ανάμεσα στον ιδεαλισμό των ηρώων του και τον κομματικό δογματισμό, για να αγκαλιάσουν έναν ανθρωπιστικό σοσιαλισμό.
Στη Σοβ. Ένωση οι πειραματισμοί και τα φουτουριστικά παιχνίδια των καλλιτεχνών που υπρετούσαν τους στόχους της μπολσεβίκικης επανάστασης, όπως ο Μαγιακόφσκι,αντικαθίστανται από το σοσιαλιστικό ρεαλισμό (σταλινικής περιόδου): πρόκειται για μια διδακτική ραλιστική λογοτεχνία με αισιόδοξους ήρωες που ξεπερνούν τις δυσκολίες της ζωήςκαι αναμορφώνονται σε οικοδόμους του σοσιαλιστικού κράτους.
Ωστόσο και η συντηρητική ιδεολογία προσέλκυσε αρκετούς διανοούμενους για τους ίδιους λόγους που άλλους κέρδισε ο μαρξισμός: αποτελούσε μια μορφή αντίδρασης στην αποτυχία του φιλελευθερισμού και τις συνέπειες της μαζικής βιομηχανικής κοινωνίας. Η φασιστική αισθητικήαπορρόφησε την ενέργεια μοντερνιστών συγγραφέων, όπως ο Μαρινέττι και ο Πιραντέλλο ή τηβιταλιστική έξαρση άλλων, όπως ο Ντ’Αννούντσιο και ο Νταίηβηντ Χέμπερτ Λώρενς.
ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟ
Ζαν Πωλ Σατρ κ’ Σιμόν Ντε Μποβουάρ
Παράλληλα, εμφανίζονται συγγραφείς που κινητοποιούνται αμεσα ή έμεσα εναντίον των ολοκληρωτικών ιδεολογιών. Ορισμένοι, όπως οι Πωλ Κλωντέλ, Φρανσουά Μωριάκ, Ζωζ Μπερνανός, Γκρέηχαμ Γκρην, Τ.Σ Έλιοτ, εμπνέονται από ένα θρησκευτικό ιδεαλισμό που υπόσχεται τη σωτηρία του ανθρώπου από τον ψυχικό και πνευματικό κατακερματισμό, μέσω της αγάπης και της συγχώρεσης.. Ο θρησκευτικός αυτός προσανατολισμός της λογοτεχνίας είχε καλλιεργηθεί από το κίνημα της «καθολικής ανανέωσης» που εμφανίζεται στη Γαλλία και την Ιταλία στο τέλος του 19ου αιώνα. Ηθικά κριτήρια για την ακεραιότητα του
Άλμπερ Καμύ
ατόμου αναζητούν στα έργα τους στη δεκαετία του 40 ο Ζαν Πωλ Σατρ και ο Άλμπερ Καμύ. Γι’ αυτούς η ελευθερία δε βρίσκεταιστη σφαίρα του υπερβατούαλλά πηγάζει από την υπεύθυνη ύπαρξη του ανθρώπου στον κόσμο.
Άλλοι, σατιρίζουν τον πολιτικό παραλογισμό της εποχής τους, όπως ο βρετανός Ήβλιν Γουώ και ο Ιταλός Αλμπέρτο Μοράβια. Κάποιοι, τέλος, καταγγέλουν τον ολοκληρωτισμό και τις επιστημοινικές μεθόδους που εφαρμόζει για να ελέγχει το άτομ και την κοινωνία, μέσα από μυθιστορήματα που παρουσιάζουν ένα φανταστικό εφιαλτικό κόσμο. Στο Θαυμαστό καινούριο κόσμο του Άντους Χάξλεϋ έχουν μετατραπεί σε αυτόματα και η συμπεριφορά τους είναι γενετικά προκαθορισμένη.[….]
ΦΕΔΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ
Ο ΦΕΔΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ
Στην Ισπανία που υπήρξε και η πρώτη σκηνή ένοπλης δράσης των των φασιστικών δυνάμεων, η ποίηση δίνει φωνή στην πολιτική διαμαρτυρία. Από τα τέλη της δεκαετίας του 20, η απελευθερομένη γραμματική και η τολμηρή μεταφορικότητα της υπερρεαλιστικής γραφής οπλίζει το πολιτικό μένος των στίχων του Ραφαέλ Αλμπέρτι, του Βινσέντε Αλεϊχάνδρε, του Λούις Θερούντα και του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα.
Ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, ο Λόρκα είναι ο δημιουργός ενός ιδιόμορφου, βαθιά τραγικού κόσμου, που εναρμονίζει στοιχεία από τη λαϊκή παράδοση, τη λόγια δημιουργία και την υπερρεαλιστική πρόταση. Οι χαρακτήρες του, περιθωριοποιημένοι ή καταπιεσμένοι, είναι διψασμένοι για ελευθερία.
Θεατρικά Δράματα: όπου αρχέγονα πάθη συγκρούονται με αυταρχικούς ηθικούς κώδικες.
• Ο ματωμένος γάμος
• Γέρμα
• Το σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα
Ποιήματα: περιστρέφονται γύρω από πανανθρώπινα θέματα –ερωτικό πάθος, μητρικό αίσθημα, βία, βαναυσότητα, θάνατος- υποβάλλοντας την ίδια τραγική αίσθηση της ζωής.
• Τσιγγάνικες παραλογές: συγχωνεύεται η ανδαλουσιανή παράδοση με τη θρησκευτική εικονογραφία και τον συμβολισμό καταλήγει σ’ ένα έντονα μελωδικό, συγκινηνισιακό αποκορύφωμα.
• Ποιητής στην Νέα Υόρκη: συνδυάζει με υπερρεαλιστική ευαισθησία ανησυχητικές, συχνά γκροτέσκες παραστάσεις για να εκφράσει τον τρόμο που του προκάλεσε η αμερικάνικη μεγαλούπολη.
• Ο θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσες Γκαρθία: Ελεγειακό αριστούργημα, εμπνευσμένο από το θάνατο ενός φίλου του ταυρομάχου, εξελίσσεται με την ένταση μιας τελετουργίας που δονείται από τον προσδιορισμό της ώρας του θανάτου.
.
Ο ΜΠΕΡΤΟΛ ΜΠΡΕΧΤ
Ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης υπήρξε ίσως, ο πιο πολιτικοποιημένος
ΜΠΕΡΤΟΛ ΜΠΡΕΧΤ
συγγραφέας στη Γερμανία.
• Μπάαλ: ο ακόλαστος ήρωας εκφράζει δίψα για ζωτικότητα και ηδονή.
Η άναρχη αυτή ενέργεια διοχετεύεται στα πρώτα πολιτικοποιημένα έργα του. Καθρεφτίζουν τον κυνικό πραγματισμό, την απληστία για υλικές και αισθητικές απολαύσεις και την παθητική ανοχή της γερμανικής κοινωνίας την περίοδο πριν την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία.
• Τύμπανα μέσα στη νύχτα.
• Στη ζούγκλα των πόλεων.
• Η όπερα της πεντάρας.
Στα επόμενα δράματά του, καθώς και στα πολύμορφα ποιήματά του, η προοπτική του διευρύνεται κάτω από την πρακτική του Μαρξισμού. [….]
Από τα κεντρικά σημεία της αισθητικής αντίληψης του Μπρεχτ είναι η θεωρία του για το θέατρο [….] πιστεύει ότι το θέατρο πρέπει να έχει παιδευτικό χαρακτήρα τόσο για τους ηθοποιούς όσο και για το κοινό και να στοχεύει στην κριτική συμμετοχή του ατόμου στην κοινωνική πραγματικότητα. Καταδικάζει το παραδοσιακό θέατρο, γιατί αδρανοποιεί την κριτική ικανότητα του θεατή και τον ενθαρρύνει να ταυτιστεί συναισθηματικά και ηθικά με ήρωες που δρουν με βάση σταθερά πρότυπα ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Στη θεματογραφία και τη σκηνική παρουσίαση δραμάτων, διαπνέεται από το όραμα ενός νέου «επικού θεάτρου». Το επικό θέατρο προσπαθεί να αποστασιοποιήσει το κοινό από τα δρώμενα, ώστε να τα εκλάβει ως αλληγορίες που υπόκεινται σε αντιθετικές ερμηνείες και κριτική συζήτηση. Η μέθοδός του είναι διαλεκτική: ο Μπρεχτ καθοδηγεί το κοινό του στην αλήθεια παρουσιάζοντας σε μια σειρά ερωτημάτων και ηθικών διλλημάτων, στα οποία το καλεί να βρει απάντηση. Σε μια εποχή πολιτικής απάθειας και ένοχης σιωπής, το επικό θέατρο διατρέχει μια νότα αισιόδοξου δυναμισμού, που πηγάζει από την επιταγή της στράτευσης εναντίον του πολέμου και της εκμαιτάλλευσης του ανθρώπου από το φασισμό και τον καπιταλισμό.
• Γαλιλαίος
• Μάνα κουράγιο
• Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν
• Ιστορίες του κυρίου Κούνερ
ΤΖ. ΟΡΓΟΥΕΛ
Ο ΤΖΩΡΤΖ ΟΡΓΟΥΕΛ
Η διάψευση των οραμάτων του κομμουνισμού επενεγεί καθοριστικά σε συγγραφείς όπως, ο Άρθουρ Καίστλερ και ο Τζωρτζ Όργουελ. Και οι δύο πολέμησαν στον ισπανικό εμφύλιο και παρακολούθησαν τις μεθοδεύσεις των σταλινικών.
Ο Καίστλερ εκθέτει στα μυθιστορήματά του τον παραλογισμό της τυφλής υποταγής του ατόμου στη λογική του κομμουνιστικού κόμματος.
Ο Όργουελ, στο Ο δρόμος προς το Ουίγκαν Πηρ, είχε ήδη εκφράσει την επιθυμία του να ξεφύγει από κάθε μορφή κυριαρχίας και είχε απορρίψει τη σοσιαλιστική ουτοπία επειδή προϋπόθετε μια μηχνιστική συμπεριφορά. Ακολούθως, στο φόρο τιμής στην Καταλωνία εκθέτει την ωμότητα με την οποία η ΕΣΣΔ προσπάθησε να ελέγξει το δημοκρατικό αγώνα στην ισπανία. Στα επόμενα έργα του καταδικάζει τον κομμουνισμό και το φασισμό ως δύο εκφάνσεις του ολοκληρωτισμού. Η φάρμα των ζώων, αποτελεί πολιτική αλληγορία που ακολουθεί την ιστορική εξέλιξη της ΕΣΣΔ. Στο 1984, περιγράφεται ο κίνδυνος του ελέγχου της γνώσης και της πληροφορίας, αν και αναφέρεται στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, φαίνεται να αφορά προφητικά και τα καπιταλιστικά.
0 Σχόλια